Yusuf Kaynak

Basil Nikitin di 1'ê Rêbendanê 1885an de li Sosnowiec, bajarokekî li Polonya (ew ku wê demê Polonya beşek ji Împaratoriya Rûsyayê bû) ji dayik bûye û di 7'ê Pûşperê 1960'î de li Parîs'ê wefat kiriye. Basil Nikitin, rojhilatnas û dîplomatekî Rûs bû; Di malbata Basil Nîkîtîn de çend rojhilatnas hebûne. Ji ber vê yekê di zarokatiya xwe de eleqeya wî bi vê mijarê re çêbûye. Li herêma Behra Reş û Kafkasyayê geriyayê. Piştî qedandina lîseyê di sala 1904an de, Nikitin diçe Rûsyayê û li wir ji bo fêrbûna Farsî û Tirkî li Enstîtuya Lazarev (Şarqiyyatê) qeyd dike. Di 1908an de, Nikitin ji bo karekî li Wezareta Derve ya Saint Petersburgê serlêdan kiriye. Ew karê derve dayîne û posta wî yê yekem şandin Balyozxana Rûsyayê a Afganistanê bû. Salekê li balyozxaneyê xizmet kir, ji wir çûye Parîs'ê.

Di 1911an de, Basil Nikitin careke din xwe li balyozxaneya Rûsyayê dîtiye. Vê carê wekî cîgirê konsulê bajarê Raşt, Gîlanê bû. Li wir li ser pirsa çandiniyê lêkolîn kiriye û diyar kiriye ku axa hem bacên dewletê distînin û hem jî kirêya mezinahiya wê li gorî çavbirçîtiya wan diguhere, distînin got.

Di 1915an de wekî konsul hatiye bilindkirin û li Urmiyê bi cih bû. Li vir bû ku wî bi 19'emîn Simon Benyamin, Patrîkê Asûrîyan re ku li hev kiribûne ku leşkerên Asûrî beşdarî Artêşa Împeratorî a Rusî bibin, hevdîtineke pêk anîye. Nîkîtîn destnîşan kiriye ku piştî Şerê Cîhanê ê Yekemîn wê li Rûsyayê axa civaka neteweyî pêşkêşî Suryaniyan bê kirin. Lê belê ji ber ku Şoreşa 1917an rê li ber nîqaşên din yên watedar girtiye, ev mijar nehate şopandin. Sê salan sefaretî kiriye. Di vê serdemê de Nikitin destpêka Şerê Cîhanê yê Yekem û hilweşîna Împeratoriya Osmanî jî dît. Dema ku Şoreşa Cotmehê li Rusya dest pê kiriye û Zarens hatiye derxistin, Basil Nikitin biryar da ye ku vegere Rûsyayê, û li şûna wê koçî Fransa kiriye. Piştî li Fransayê bi cih bûye, dev ji siyasetê berda û dest bi nivîsandina lêkolîna kir. Wî çend pirtûk çap kirin û bi piranî li ser Kurdan û gelên din ên Rojhilata Navîn nivîsî.

Vasily Nikitin, konsulê berê yê Rûsyayê li Urmiyê, him lêkolînerê Îrannasiyê û him jî Kurdolox e, ji çaryeka sedsalê zêdetir bi profesor Polonî Tadeusz Kowalski re hevpeyivîn kiriye. Nameyên xwe ên ji salên 1922a heya 1948an ji Krakowê/Polonya re şandin, di Arşîva Akademiya Zanistî ya Polonya û Akademiya Huner ya Polonyayê de cih girtine. Nameyên ku wî ji Tadeusz Kowalskî re şandine, têkiliya Vasily Nikitin bi rojhilatnasî û oryantalîstên Polonî re pêşkêş dike. Têkilî di vê demê de hat guhertin. Di destpêkê de, Nikitin ji bo peydakirina kar li Zanîngeha Jagiellonian ji Kowalski alîkarî xwestiye. Bi demê re, dema ku rewşa wî ya aborî li Parîsê -ku ew li sirgûnê bû- aram bû, ew bala wî kişandiye ku ji dûr ve bi rojhilatnasên Polonî re bixebite. Ji ber hewldanên Kowalski, Nikitin bûye endamê biyanî yê Civaka Rojhilatnasî ya Polonî û Komîsyona Rojhilatnasiyê. Bi saya vê yekê wî weşanên ku ji hêla van rêxistinên Polonî ve hatibûn derxistin, wergirtin. Wî her weha di kovara herî kevn ya rojhilatnasî ya Polonî de -Yearbook of Oriental Studies- û di hin kovarên din de weşandiye.

Wexta ew li Rojhilata Navîn bûye, wî di pirsgirêka Kurd de bi nêrînek kûr vekiribû. Ji ber vê yekê ew di rewşeke bêhempa de bû ku şiyarbûna neteweperweriya Kurdî nas bike û fam bike. Wî ji nêzîk ve, li ser pêşveçûna neteweperweriya Kurdî lêkolîn kir: ''Netewperweri kiriye sê qonaxan. Qonaxa yekem bi serhildanan derbas bûye, wek qonaxa bê rêxistin û bê rêgez bi nav kir. Qonaxa duyemîn, li gorî Nikitin, ew bû ku yekem car nîşanên rêxistinî dida. Ev qonax jî navbera salên 1880 û 1918an bû û di heman demê de dema ku yekemîn partî û komeleyên siyasî yên Kurdan ava bûn. Qonaxa sêyem ew qonax bû ku Kurd weke hêzeke siyasî li ser sehneya siyasî a navneteweyî derketine holê, ku bi peymana dîrokî wek Sêvrê di 1920an de derketin holê''. Nikitin wekî mirovekî ku him li ser dîrok û him jî bi zimanê Kurdî dizanî ye, ez ê bibêjim ku ev nûçeya hanê mirov çendî kefxweş dike.

Nikitin dibê Kurdên li herêma navborî dijîn ji hêla nijad, ziman, ol, edet û pêkhateya civakî ve bi tevahî ji cîranên xwe ên Tirk cuda ne. Bi rastî jî di vê bûyera Dêrsimê de em dibin şahidê mînakeke nû ya ku Kurd karektera xwe diyar dikin, dîsa weke paşxaneyeke nijadî ne. Ev xelet e ku meriv îdia bike, ku Kurd bi exlaq û muxalif in: Bi rastî ya ku Kurd li dij derdikevin tenê xisleta Tirkkirinê ye.