Li Îranê kurdên kurmanc li parêzgehên Xorasana Bakûrî, Xorasana Rezevî, Azerbaycana Rojavayî herwiha gelheyeke wan jî li bajarên Xelxal, Rûdbar, Qezvîn, Demavend û Têrana paytextê de dijîn. Em ê di vê nivîsê de bi navên rojname, kovar, deng û rengên (radyo û televîzyonên) ku beşeke ji wan bi kurdiya kurmancî ye yan bûye re nasyar bin.

Ehmedê Qazî, lêkolînerl kurd, dîroka çapemeniya bi kurdî li Îranê dike sê birran: yekem, ji destpêka sedsala 20’em heya sala 1945’an; duyem ji 1945’an hetanî sala 1979’an yanê Şorişa Îslamî û sêyem jî ji vê salê wêdetir. Ew dibêje di serdema sêyem de hejmara weşîneyan gelekî zêde bû. Mirov dikare van weşîneyan bike sê desteyan: hizbî/rêxistinî, xwendekarî û yên xwedanên destûra Wezareta Çand û Rênîşana Îslamiyê.

Piraniya van weşîneyan bi kurdî yan kurdî-farisî ne yan bûne. Di beşa bi kurdî de hema hema gişt bi kurdiya soranî ne bûne lê di hinekan de jî carcaran nivîsin bi kurdiya kurmancî jî hene û hebûne.

Kovar;

-Sirwe: Bi qasî dorbera 10 rûpelan li dawiya wê de bi Kurmancî jî nivîs û li weşanxaneya Selahedînê Eyûbî li Ûrmiyeyê dihatin weşandin.

-Amanc: Bi piştevaniya Saziya Ragotina/Propagandaya Îslamî û bi hevkariya Seyîd Celal Nizamî dihat weşandin.

-Swêda: Li Têran û Xorasanê bi Kurdî-Farisî bû û carinan çend rûpelên bi Kurmancî jî tê de hebûn. Dr. Qedîr Efrûnd berpirsê wê bû.

-Biryar: Li sala 2003-2004 li Zanîngeha Tewrêzê/Tebrîzê bi qasî 4 hejmaran weşiya û piraniya wê jî bi Kurmancî bû. Fatme Bilixkanlo berpirsa wê bû.

-Ronahî: Xwendekarên zanîngeha Bihiştiya Têranê, Mêhdî Ebdullahî û Kerîm Mihemednijad, wedişandin.

-Roja Nû: Bi vî navî li her du zanîngehên Ûrmiye û Meşedê dihatin weşandin.

-Xatûn: Li Enstîtuya Ehmedê Xanê li Ûrmiyeyê dihat weşandin.

-Çand: Li Enstîtuya Ehmedê Xanê li Ûrmiyeyê dihat weşandin.

-Şî: Bi kurdiya Soranî ye, carinan çend rûpel jî bi Kurmancî ne.

-Areş: Dr. Qedîr Efrûnd bi Farisî-Kurmancî wedişîne.

-Jîlwan: Mehname ye bi kurdiya soranî, carinan çend rûpel jî bi Kurmancî ne. Şîlan Xakî berpirsa wê ye.

-Dengê Kurmanc: Xwendekarên zanîngeha Meşedê li Xorasanê wedişandin.

-Kurmanc: Xwendekarên zanîngeha Meşedê li Xorasanê wedişandin.

Deng/Radyo;

-Radyoya Kirmaşanê: Ev radyo ya Têranê bû, piştî 14 salan veguhestin Kirmaşanê lê piştre dîsan vegerandin.

-Radyo Têran: ji sala 1984’an ve ji Kirmaşanê hatiye Têranê.

-Radyo Ûmiye. Hîn jî heye.

-Radyo Meşed. Hîn jî heye.

Reng/TV;

-Sahar/Seher. Hîn jî heye. Ji 24 demjimêran, 2 demjimêr bi Kurmancî û yên din jî bi Soranî ne.

-Kanala parzêgeha Xorasana Bakûrî.

-Kanala parêzgehî ya Ûrmiyeyê.

Elî Paksirêşt-BASSNEWS