N. Hesen Herranî

Rojhilata navîn piştî sedsal şûn de ji nûve tê dîzaynkirin. Hêzên hakim yên sîstema cîhanî

berî 20 salan biryara vê yekê dan. Ji wê demê virve amadekarî û midexeleyên vê pêvajoya

guhertinê dest pê kir û didome.

Ev proje li ser pîrbûn, kevinbûn kêmasîyên pergala sedsal berê hatibû avakirin saz bû. Wek

rexneya tenzîma berê hate rojevê û sedem, çavkanî û problemên heyî û tên jîyîn wek

kêmasî, merezî û çewtîyên sîstema kevin hat dîtin îrdeya guherîn û nûkirina pergalê hasil

bû. Çavkanîya hemî problemên dijîn Îran, Tirkîye û hinek dewletên Ereban hatin tespîtkirin.

Lewre Îran her tim bi îxrackirina şoreşên Îslamî, Tirkîye jî bi astengbûna pêşîya mafê gelan û

kêmnetewan û parastina statukoya heyî, gelek dewletên Ereban jî wekî astenga pêşîya

çarenûsa pirsgirêka Îsraîl û Filistîn û gelek kêşeyên din hatin dîtin. Lêgerîn û tespîtên di vî

warî de ji 2000 î virve ji hêla Enstîtuya Rojhelat a Amerîkayê ve bi awayekî eşkere hatin

ziman û di vî derbarî de gelek lêkolîn jî hatin weşandin.

Nîşaneyên guherînên îro tên xwestin di lêkolînên entutîyên lêkolînê yên Amerîkayî de mirov

bi hêsanî û vekiri dikare bibîne.

Bi rastî jî li rojhelata navîn di nava pergala heyî ku sedsal berê dîsa ji hêla heman hêzên

rojava ve hatibû tanzîmkirin gelek millet, kêmnetew û çand û bawerî bi vê pergalê heya niha

têra xwe hatin eciqandin. Hîna jî zilm û zordarîya li ser vana bi awayekî herî tund û zalimane

tê berdewamkirin. Mexdûrên vê sîstema hatibû sazkirin yên herî mezin bê nîqaş û bê guman

îro heftê milyon Kurd in.

Amadekarîyên guhertina pergala rojhelata navîn ku hatibû kirin, bi midexeleya Amerîka ya

Iraqê 2003 de kete merîyetê. Kevira yekem ya guhertina pergala herêmê li Iraqê hat

kişandin. 2008-9 an de êdî me hewldanên amadekarîya guherinê ya berfireh jibo herêmê

bêhtir berbiçav dît. Ev êdî raste rast bi me didan nîşan ku wê li rojhelata navîn wê gelek tişt

biguherin.

2011 an de fitîla agirê guherînê li bakurê Afrîkayê vêket. Ev pêvajo wekî Bihara Gelan dest

pê kir.

Di qadê de jibo dîzayna nû karê jendermetîyê spartibûn Tirkan. Tirkîyê jiber jeo stretejîya wê

û jiber civaka wî ya ku bêtir nêzîkê sîstema rojava bû ew wekî modêl jibo herêmê tayîn kirin.

Tirkîyê jî ev rol jibo xwe tiştekî gelek hêja dît û bi dilsozî qebûl kir. Li gorî lihevkirina hêzên

cîhanî û Tirkîyê, peywirgirtina vê guherînê de divîya Tirkîye bi vê projeyêre sadik bimana. Lê

dema pêvajo destpêkir û şûn de Tirkîye wek firsendêr tevgerîya û xwest van derfetên hatine

ber destê wî jibo emelên xwe yên împeryalî û ketin û bicîhbûna herêmê bikar bîne. Tirkîyê ji

nava hêzên ku Amerîka jibo projeyê amadekiribû gellek grup û derdor bi xwe ve girêda û

vana jibo pêkanîna xeyal û emelên xwe ya Osmanîya nû bikar anî. Tirkîyê bi van kiryaran

dînamêt xist binê Projeya Mezin a Rojhelata Navîn. Tirkîye îxanet li vê projê û xwedîyên vê

projê kir.

Sedema îxaneta vê projê a Tirkîyê ev bû: Sedem di vê projê de hebûna Kurdan bû. Belê

sedema sereke ev bû. Lewre di projeya Mezin a Rojhelata Navîn de cihê Kurdan hebû û

divîya di encama vê projeyê de herêmên Kurdan jî wekî Başûrê welêt bibûya xwedî

statuyekî. Ev li hesabê Tirkan û Îranîyan nehat û ev sedem Tirkîyê û Îranî bi awayekî

stratejîk dianîya ba hev.

Îro motora vê guherînê Îsraîle û sazkirina vê dengê bi

Lewre tevdîlkirina vê projê ya Îsraîlê gunehê Kurdan kêm dike. Şik û guman û fikarên wan

kêm dike. Yanî êdî Kurd dikarin bê bone û bê fikar di rêza duyem de daxilê vê projeyê bibin

û doza mafê xweyê çarenûsê bidin meşandin. Kurd belkî jibo pêkanîna vê projeyê ji hêla

zanyarî, teknîkî û aborî ve ne guncavin lê di qadê de jibo hêsankirina van guherînan dikarin

gelek peywir bidin ser milê xwe.

Rojehelata navîn û Kurd di pêvajoyekî dîrokî de derbas dibin. Şensekî mezin îro hatîye ber

derîyê Kurdan. Ti zemanekî de di nava hêzên statuperest û hêzên sîstema cîhanî de ewqas

dubendî û nakokî çênebûne. Îro ne nabeyna Îran û hêzên rojavayî, ne nabeyna Tirkan û

hêzên rojavayî baş e. Îro ev herdu hêz jî di hedefa guherîna rojhelata navîndene. Ev jibo me

Kurdan firsendekî mezine. Her wiha hêzên Ereban jî li hemberî Îsraîlîyan neçarin û îmkana

ku Îsraîl derbas bikin bên li hemberî Kurdan bibin asteng nîne. Yanî di şert û zurûfên

îroyînde ti ji kîjan hêlê de li mijar û firsendên rojhelata navîn binêrî, xwedê ji Kurdan re dibêje

bimeşe ez bitere me.

Ev zagonekî xwezayîye. Di xwezayê de ev heye. Guherîn zagona xwezayê ye. Di xwezayê

de zagona guhertinê dem e. Ti tiştekî li hemberî herikîna demê nikare bisekine. Ev jibo

civakê jî wihaye. Kî li hemberî zagona xweguher bisekine difelişe.

Îro li rojhelata navîn sîstema kevin difelşe û îmkana ku êdî li pîya bête sekinandin nîne.

Şuna mirov jibo berdewamîya wê bixebite, jibo felşandin û avakirina nû bixebite wê baştir

bibe. Sîstemên kevin yên kevnar li pêşîya derketina enerjîya mirov û milletên bindest

astenge. Di vê pergala heyî de îmkana ku enerjîya Kurdan ya jibo pêşveçûnê derkeve holê

nîne. Lê ger Kurd di guherîna pergala rojhelata navîn de cihê xwe bigirin û bi sîstema hêzên

cîhanî re di nava lihevkirinê de rê bigirin wê ew enerjîya wan ya xweguher ku bi sedê salane

hatiye tepisandin derkeve holê û pêşîya nûbûnê li gelek tiştan veke. Her wiha wê şan û

şirûdê Kurdan jibo pêşengîya gelên rojhelata navîn derkeve holê. Bila gumana ti miletekî

cîhanê ji vê yekê nebe.

Jibo Kurdan ya pêwîst eve. Bila çav û guhê Kurdan li ser dijminên wan be. Lê bila guhê wan

ji wead û gotinên dijminên wan yê xapînok re girtîbe. Divê Kurd êdî ew zincîra xapînekîyê ji

stûyê xwe biqetînin bavêjin. Divê bizanibin ku her banga dijminên wan jibo çareserîyê dafik û

xefika bidestxistinêye. Bav û kalên me tim bi van bang û weadan hatine xapandin. Lê divê

em neyên xapandin.

Divê Kurd vîya baş bizanibin: Dema dijminê we bang li we kir got werin em li hev werin,

bizanibin ku him riya we rast e, him jî hun li cîyekî rast in.

Cîyê Kurdan li kêleka hêzên guherkarin. Riya wan jî riya bidestxistina mafê netewî, yekbûna

netewî û rizgarkirina axê ye. Kî îro li hemberî vê guherîna rojhelata navîn bisekine wê

bifelişe. Îro rewşa Hamasê, Hezbullahê û hêzên wekîl yên girêdayî Îranê çîye, çawane li ber

çavan e. Van hêzên wekî van hêzan di sîstema rojhelata navîn de cîyê wan nîne. Ti

luksîyetekî Kurdan nîne ku li hemberî vê pêla guherînê bisekinin. Cîyê Kurdan ne zemîne dijî

vê zemîne guherkar e.

Çavkanî: Kurdistan Media