Yusuf Kaynak

Ew berhema 3emîn rêzenivîskarên klasîkên naskirî yên cîhanê nû derket.
Ji aliyê weşanxaneya Na ve hatiye çapkirin.
Di pirtûkê de jiyana 21 nivîskaran heye.
Bi tevahî 500 rûpel e.

Jiyan, serpêhatiyên edebî û berhemên 21 nivîskaran bi berfirehî hatine vegotin di vê pirtûkê de. Ew cure jînenîgariya nivîskarên klasîk ên navdar yên sedsalên 18, 19 û 20an ên li Împeratoriya Rusyaya berê û Yekîtiya Sowyeta berê û hinek welatên din ên ewropaya rojhilat agahiyên ansîklopedîk dide.

Bo nimûne, li Rûsyayê nivîskarê klasîk ê Rûsî yê herî populer kî ye? Meriv dikare wan bi nav bike; Wek: Pûşkîn, Dostoyevskî, Bunin, Tolstoy, Çehov, Gogol, Gorkî, Lermontov, Mayakovskî, Şolohov,  Turgenev...

 Ev navên ku evîndarên edebiyatê bi yek hilmekê dihejmêrin, mohra xwe li serdemeke edebiyata Rûsî û cîhanê dan. Ji ber vê yekê, ji van nivîskaran, ku ew pê serbilind in, îro Rûs bêtir jê hez dikin.

Ev navên di pirtûkê nû de ku pirtûkhezên bi yek nefesê dihejmêrin, di wêjeya rûsî û cîhanê de serdemek nîşan didin. Ew nivîskar îro jî li seranserê cîhanê digihîjin xwendevanên berfireh.

Ji ber vê yekê, kîjan ji van navên serbilind îro Rûs bêtir hez dikin û çima? Ger hun ji xelkê bipirsin. An ji Rûsan bipirsin: Pûşkîn (1799-1837) kî ye? Bersîv: “Pûşkîn her tiştê Rûsî ye” hema hema ji hêla her kesî ve tê pejirandin. Lê li gor wan xezîneya edebî ya li welêt tenê bi vê yekê re sînordar nabe.

'Helbestvanê neteweyî kî ye!?' Pûşkîn e: Di 38 salên jiyana xwe kurt de 'edebiyata rûsî ya nûjen' ava kir.
Wêjehezên li rûsyayê û ji cîhanê bipirsin 'nivîskarê klasîk ê rûsî yê herî populer kî ye?' Pûşkîn e bi giranî bersîva pirsê didin.

Nivîskarê weke Mozart û Shakeshaperê di dema xwe de çawa tên naskirin, tên dîtin, Pûşkîn jî wekî di wexta xwe de ji bo rûsan ew e “di jiyana xwe ya 38 salî de edebiyata rûsî ya nûjen ava kiriye."

Tê zanîn Pûşkîn, merivê malbatek esilzade bûye, di 8 saliya xwe de bi zimanê Fransî bi qasî zimanê xwe yê zikmakî baş dizanibû.
 

Wî bi nivîsandina helbestan li pişt deriyên girtî 6 salan li dibistana ku ji hêla Çarê Alexander I'an ve li kêleka Qesra Çarîst vekiriye dest bi kariyera xwe ya edebî kiriye. Pûşkîn di bin bandora edebiyata Fransî de bi vî zimanî nivîsiye.

Di 1828an de Pûşkîn bi Nataliya Goncharova re zewicîye û di gêngeşîyeke nebaş a li ser jina wî hat kuştin.
 

Pûşkîn, ku Anthes di wê demê de pratîkeke navdar bûyî, ji ber guleya ku di duello xwariye miriye.

Di sala 1837an de, wî biryara dawî ya jiyana xwe da piştî gotegotên ku Baron d'Anthes, kurê xwedayî yê Balyozê Hollandî li Rûsyayê, bi jina Pûşkîn re têkiliyeke evînê hebûye. Loma bi Anthes re dikeduello û di vê duello de birîndar dibe, tê gotin ku bi êşeke gulleya a giran çend rojan şundan dimire.

Li ser nave Aleksander Pûşkîn ji bo rûmet dayîna wî dezgeh hene; li Moskowê Muzeya Pûşkîn heye

Pûşkîn di jiyana xwe ya kurt de bi wazîfe jî hatiye Erziromê li Tirkiyeyê geriyayê, gelek berhemên li pey xwe hiştine wek mîsal: Keça kaptan, Yevgeny Onegin, Don Juan, Cejna Di dema Belayê de, Dubrovskî, Qralîçeya Spade, Cîngêne/Karaçî, Pêxember û Boris Godunov, Rêwî. ber bi Erziromê...

Wek numune di ve pirtuke de navdareki din jî Aleksandr Solzhenitsyn (1918-2008) nivîskarekî Rûsî bû. Di salên 1970î de wek muxalif dihat dîtin, çû Parîsê her dawî de li DY'ê bi cih bûye. Soljenîtsin, ku di dawiyê de di 27ê Gulana 1994an de care vegeriya Rûsyayê, kesayetekî bi moraleke mezin bû.

Yek din ji pirtûkê Aleksander Soljenîtsin e:

Di 1970an de Aleksander Soljenîtsin ji bo tevahiya berhema xwe Xelata Nobelê ya Wêjeyê wergirt. Bi saya xebata xwe ya bi heybet “The Gulag Archipelago” (Arşîpela Gulag) (di navbera 1973an û 1975an de li Parîsê weşand), cîhana derve karîbû li ser kampên kar yên li Yekîtiya Sovyetê, ''Gulag'' hîn fêr dibe. Bi xatirê te wî berê di 'Rojek Jiyana Îvan Denîsovîç' de li ser Gulagê nivîsîbû û hê jî berê (di sala 1951an de) Gustaw Herling-Grudziński serpêhatiyên xwe yên li Gulagê nivîsandibû.

Piraniya nivîskarên ku di vê pirtûkê de behsa wan tê kirin, li Împaratoriya Rûsyayê an jî Yekîtiya Sovyetê ji dayik bûne an jî di serdemê de jîyane; Wan piraniya berhemên xwe bi Rûsî nivîsandine, lêbelê piraniya wan bi etnîkî ne Rûs in, hinek ji wan bi eslê xwe Ukraynî, Qazax û Polonî ne; Ev mijar îro jî di cîhana edebiyatê de mijara gotinê ne. Bo nimûne, Bulgakov jî nivîskarekî bi nav û dengê di pirtûkê de nenivîsiye, li Ûkraynayê ji dayik bû. Gelek tiştên wiha ji bo Kurdan derbasdar in.

Yusuf Kaynak, Den Haag - 28.11.2024