Mehmet Emin Özgür 

Bu yazı ile sizlere anlatacağımız mesele Kürtçenin Şeybızıni dili ile yazılmıştır.

Je Heymene je dêyê Gozgoz bizinîki Mal Beşîr keftige de bûstanê Mal Hûllo. Kurrê Hûllo, Husîn jî bizine digirî, dikerî de gûme, verdê nêdî. Mal Beşîr ke çend rûjî le bizine digerdin û nêwîninê. Îca diêjnewin ke bizinêyan de gûmê Mal Hûllo de hepis e. Kanîni Beşîr diçû je Husîni Hûllo bizinê xwêyan dixwezî. Husîn jî digirî we Kanîn’i Beşîr çene xiraw didî. Û mesela le ûre diwû we ceng. Êdin Mal Beşîr û Mal Hûllo dikefin de yek. Kanîn çûwî dirîj digirî, wê didî le Husîn, Husîn hurdi let dikerî…

Cengê Mal Beşîr û Mal Hûllo bila cay le îre wivistî, îme wayn we qalê Keko û Qoyîn

Vercê diçîyan we şêr we Engurî le bazargel kar dikirdin. Ê ke le şêre kar dikirdin ra xwêyan we yek o xanigî digirtin, lê dimînan. Ke rûjê şemba û yekşemba diwîya dihatan we dêye we mal xwêyan îzin dikirdin. Rûji karêyan ke dihat jî we dwî yo çerx diwîyan, diçîyan we şêr we ser karê xwêyan. 

Qoyîni Mal Cango, Îmmê Xellê (Keko)  û du sîyani dik jî ra xwêyan xanigî girtigin.

Qoyîn je ê dikel gewretir wî. We sêm û dest we çû wî. Him jî girz û cengcî wî. De heqi dîne firê nedizanist.

Şewîkê ke je kare hatigin, nan xwardigin. Îca qawi mave şûrtigin û ra xwêyan nîştigin. O şewe Qoyîn dîne û niwîj miwîje keftige we vîrê. We Îmmê Xellê (Keko) vitige ke: “ Keko, cay raman je cengê Heziretî Elî beytî wiş ke gwê we serê nîn”.

Vercê jî le odegeli dêyel gî Kitîwê Cengê Heziretî Elî, Cengê Bettal Qazî, Ehmedîya û Mihemedîya dixwendin. Qalgeli cengê Heziretî Elî we qeyde dikirdin we beyt. Cemaate ke gurd o diwîya, gewretirgel î beytgele ra yek divitin û dîne şani yek didan.

Keko jî firêzan û firê we qejmer wî.  Ke Qoyîn je nuşkîk o wê vitige raman beytî wîş, beytgel gî je vîrê yo çîye, beyti meyt natige we vîrê. Ningirîye ke şewe dirîj e, şewe we nîştin û we xew xilas nêwû. Tikey je tirsi Qoyîn, tikey jî je qejmerî û firêzanîyê xwê yo  vitige “ Ê de! Madimikî dixwezin, de wivistin ke ratan beytî wîşîm.” û he a lûre cengê Mal Beşîr û Mal Hûllo henî we Tirkî henî we Kirmancî kirdige we beytî û rayan vitige.

Vitige ke:

Hûllo’nûn qorîsî îdî

Orden gêldî kêçî

Gîrdî ol qorîye

Husîn aldi onû îçerî

Orden gêldî

Ol Kanîn Hancî Beşîr

Dêdî, “koy vêr kêçîyî

Qûrtar başinî”

O da qoy vêrmedî,

Biraqmadî kêçîyî

Kanîn Beşîr orden aldî

Yan axacî

Vûrdî Husîne acî acî

Orden geldî ol Hûllo

Neden boyle yaptin?

Ordan geldî ol Beşîr

Dêdî “Çiski rîşindan

Heya etmez mîsin!”

Herkes zanistige ke Keko cengê Mal Beşîr û Mal Hûllo kirdige we beyt û rayan vitige. Boro ke je tirsi Qoyîn kes denk dernexistige, xwêyan we zûr girtigin ke nekenin.

Yekî ke wê nezanî ke Keko î beyte le ser cengê Mal Beşîr û Mal Hûllo vitige, le şûni xwê da çok o wida û wigirîsta.

 Qoyîn’i feqîr jî tusane … We beyte Keko wîye we melhem û we kelle girî yo vitige: “He’! Demak ta je gavi Heziretî Elî yo Husîn û Hûllo û Kanîn û Beşîr meşîr hewîye.”

Ke Qoyîn enço vitige û ê dikel xwêyan negirtigin, pîxinê keftige wêyan û kenîyin.

Qoyîn dwîya gî wê hesîyage ke beytê Keko cengê Mal Beşîr û Mal Hûllo we, Keko jî we qejmerî le yek hawirdigê û ra  beytê we dirû kelle girî yo wîye.

Je şerm û je qêr wîye we bîwer, je şûnay xwê rast o wîye, dalik û wokêyan gî nage we ban yek û nage we banêyan.

KOYVER KEÇİYİ

Sizlere anlatacağımız bu mesele Kürtçenin Şeybızıni dili ile yazılmıştır.

Haymanadan Gozgoz köyünden Beşir Ailesi’nin bir keçisi Hullo Ailesi’nin bostanına girmiş. Hullo  oğlu Husin de keçiyi tutmuş, koyunların konulduğu ahıra koymuş ve bırakmamış. Beşir Ailesi birkaç gün keçiyi aramış fakat bulamamışlar. Sonradan duymuşlar ki keçileri Hullo Ailesi’nin ahırında hapis duruyor.  Beşir oğlu Kanin de gidip Hullo oğlu Husin’den kendi keçilerini istemiş. Husin de tutmuş Kanin’ e küfretmiş ve olay orada kavgaya dönüşmüş. Bunun üzerine Beşir Ailesi ile Hullo Ailesi birbirine girmiş. Kanin, uzun bir sopa alıp onunla Husin’i iyice darp etmiş…

Beşir Ailesi ile Hullo Ailesi’nin kavgası burada bi dursun, biz  Keko ile Koyun’un  meselesine gelelim.

Eskiden şehre Ankara’ya gidip pazarlarda çalışırlardı. Şehirde çalışanlar beraber kendilerine bir ev kiralayıp orada kalırlardı. Cumartesi ve pazar günü olduğunda köye, kendi evlerine gelip izin yaparlardı. İş günü geldiğinde de şehre geri dönüp kendi işlerinin başına dönerlerdi.

Cango Ailesi’nden Koyun, Halil oğlu İsmail (Keko) ile birkaç kişi daha kendilerine bir ev kiralamışlar.

Koyun diğerlerinden yaşça büyüktü. Heybetli ve iyi sopa kullanırdı. Biraz iri ve kavgacıydı. Din hakkında fazla bilgi sahibi değildi.

Bir gece işten dönmüşler, yemek yemişler. Yemekten sonra da bulaşığı yıkayıp oturmuşlar. O gece Koyun’un aklına dinle namaz düşmüş.

Halil oğlu İsmail’e (Keko’ya) : “ Keko, bize hazreti Ali’nin cenglerinden bir ilahi oku da dinleyelim.” demiş.

Eskiden köy odalarında da Hz. Ali’nin Cengnamesi, Battalname, Muhammediye ve Ahmediye kitapları okunurdu. Hz. Ali’nin menkıbeleri makamla ilahileştirilirdi. Bir cemaat toplandığında büyükler bu ilahileri birbirine okurlardı ve birbirlerine dini öğretirlerdi.

Keko da çok şakacı ve zeki biriydi.

Koyun, birdenbire kendisine bize bir ilahi oku deyince ilahilerin tümü aklından uçup gitmiş, hiçbir ilahi aklına gelmemiş. Bakmış ki gece uzun, gece oturmakla uyumakla bitmiyor. Biraz Koyun’nun korkusuyla biraz da şakacılığından ve çokbilmişliğinden “ E hadi bakalım, madem istiyorsunuz, hadi size bir ilahi söyleyeyim.” demiş ve hemen oracıkta Beşir Ailesi ile Hullo Ailesinin kavgasını biraz Türkçe biraz Kürtçe ile ilahileştirip onlara söylemiş:

Demiş ki:

Hullonun korusuy idi

Oradan geldi keçi

Girdi o koruya

Husin aldı onu içeri

Oradan geldi

Beşir oğlu Kanin Hancı

Dedi, “ Koyuver keçiyi,

Kurtar başını”

O da koyuvermedi,

Bırakmadı keçiyi

Kanin oğlu Beşir oradan aldı

Yan ağacı

Vurdu Husin’e acı acı

Oradan Hullo geldi

“Neden öyle yaptın?”\

Oradan geldi Beşir

Dedi “ Sakalın telinden

Haya etmez misin!”

Oradaki herkes anlamış ki Keko, Beşir ile Hullo ailesinin kavgasını ilahileştirip söylediğini. Gelgelelim  Koyun’nun korkusundan hiç kimse ses etmemiş, gülmemek için kendilerini güçlükle tutmuşlar.

Biri Keko’nun söylediği ilahinin Beşir ve Hullo ailesinin hakkında olduğunu bilmese yerine çöker  ağlardı. Nereden anlasın Garip Koyun… Koko’nun ilahisiyle melhem gibi yumuşamış ve ağlamaklı bir edayla “Hayret ya! Demek ta Hazreti Ali’nin devrinden beri  Husin, Hullo, Kanin ve Beşirler varmış”

Koyun öyle deyince diğerleri artık kendilerini tutamamışlar ve kâhyayı basmışlar.

Koyun, Keko’ nun okuduğu ilahinin aslında Beşir ve Hullo ailesinin kavgası olduğunu, Keko da şakacıktan bu sözleri birbirine uydurmuş olduğunu, boş yere ilahi için duygulanıp ağlayacak duruma düştüğünü herkesten sonra anlamış. Utançtan ve sinirden acı biber kesilmiş, yerinden doğrulmuş, ana baba ne varsa hepsine sövmüş ve kendisine gülenleri kovalamış.

Rûdaw