Komkujîya Qerqelîyê, yan ji bi navê ku tê zanîn 33 Gule komkujîyek e ku di sala 1943´an de li Qerqelîya Wanê çêbû. Di çapamenîyê de car bi car weke "Bûyera Muxlalî" jî hat binavkirin.
Di nava kurdan de, weke "Komkujîya Qerqelîyê" jî, hat zanîn û binavkirin. Lê piştî ku helbestvanê bi eslê xwe kurd Ahmed Arîf ku li ser komkujîya Qerqelîyê helbesteke bi navê "Sih û Sê Gule" nivîsand, êdî di çapamenîyê de dem bi dem weke "Bûyera Sih û Sê Gule" jî hatîya binavkirin.
Di wê demê de, dewleta tirk, bi armanca tafisandin û tirsandin kurdan bi leşkerî li herê diçê bi ser gundan de. Di wê demê de generalê tirk yê serokê artêşa sêyem Mistefa Muxlalî, agahîyê di hilde ku gelek gundî ji sînor buhurtina û çûna mêhvandarîya xizmên xwe yên alîyên din yên sînor. Ev generalê tirk, ji bo çavê xalkê bide tirsandin û careka din êdî ti kesek weke wan nekê û sînor derbas nekê û neçê alîyê din ê sînor, wan li berçavên herkesekî li ber hêt dide rêzkirin û wan dide gulebarankirin û dikujê. Ev komkuji jî, piştre, di çapemenîya tirk de, weke "hin kaçakçî di deme ku sînor derbas kirine hatine kuştin" hat nivîsandin. Lê ev gotin û nivîsandin, hemû jî, derew bûn. Ew, ji bo ku çavên hemû kurdên ku li ber sînor dijîn bê tisandin bi plan program hatibû kirin.
Komkujîya Qerqelîyê, hewl hat dayin ku ser werê girtin û ew were nixûmandin. Di sala 1950´î de, di deme ku partîya DP'ê, ji bo ku di nava gel de li herêmê alîgirîyeke xwe çêkê, û wê dijberîya di nava gel de hinekî jî li dijî dewletê ku afirîya ji holê rakê, mijar hanî roja meclisê. Lê di wê deme ku mijar wê hanî rojava meclisê, ne bi armanca kujarên wê bêde derizandin bû. Piştre, ji ber ku êdî li herêmê, bertek zêde bûn, êdî ji bo ku pêşîya wan bertekan bidina girtin, bi awayekî li berçav, dozek hat vekirin û Mistefa Muxlalî, hat derxistin li pêşîya dadgehê ji bo komkujîya Qerqelîyê. Lê di deme ku ku doz hat vekirin, dewlet, ji bo ku ti rayadarên wê ji komkujîya kurdan, newina mahkumkirin, bi awayekî bi gûman, Mistefa Muxlalî di deme ku girtî di girtîgeha leşlerî de mir. Çend ku piştre, dadgeha tirk, bi awayekî li berçav ji bo kuştina 33 mirovan 20 sal danê de jî, piştre, ew ceza jî, dadgeha bilind xira kir.
Îsmet Înonû, ku li got hin gotina ku dihat gotin ku ew biaslê xwe kurd jî bûya, li herêmê, ji bo ku bi wê derizandinê xwestibû ku derkeve li pêş weke mirovekî demokrat. Lê wê derizandinê jê, piştî ku hatibû kirin jî, piştre, tişta ku dewletê armanc dikir û xwestibû jî, bidest ne xistibû. Dewletê, komkujîya Qerqelîyê, ji bo çavtirsandinê pêkhanîbû. Ji ber vê yekê jî, piştî darizandinê re, ji bo ku bandûra ku wê di xwest ku bidest bixe, ji bo ku bi darizandinê re ji holê nerabê, navê Mistefa Muxlalî, da qişlaya artêşa tirk ya sêyem. Peykerê wî jî, li wir da çikandin. Bi wê navdayinê û peyker danînê re xwest ku wê armanca xwe ya ku ji bo wê ew komkuji pêkhanî bû, li gorî wê were li cih. Hertimî, ku kurdên wir li wî peykerî meyîzendin û navê qişlayê bihîstin, ew tirs bikeve dilê wan de û êdî zêde gavên xwe neavêjin.
"Bûyera 33 Gulle" ji alî helbestvanê kurd Ahmed Arîf ve bi helbestî hatîye hûnandin û sahberhemek wejeyî ya nahletê li vê bûyerê dibarîne derketîye holê.
Ciwan Haco albûmeke ser Sî û Sê Gule derxist.
Sî û Sê Gulle ji alîyê Jîyan Alpîranî hat wergerandin bi kurdî.
1
Ev çîya çîyayê Mengenê ye
Dema şefeq li Wanê davêje
Ev çîya çêlikê Nemrûdê ye
Dema şefeq li hember Nemrûdê davêje.
Alîyekî te aşîtê digire, asoyê Qefqasê ye
Alîyekî te sijde milkê ecem e.
Li bilindahîyan bîsmilikên cemedê,
Li ser avan kevokên revok,
Kerîyên xezalan,
Û refên kewan…
Mêrxasî nayê înkarkirin
Ji hezar salan vir de, kurên vê dere
Di şerê yeko-yek de têk neçûn
Were, em ji ku xeberê bidin
Ev ne fefê qulingan e
Di asîmanan de koma stêrkan nîn e
Dilê bi sî û sê gule
Sî û sê kanîyên xwîne
Naherike,
Bûye gol li vî çîyayî
2
Ji bin kaş kêrgûyek rabû
Pişt belek,
Zik çîl-spî
Kêrgûyekî belengaz, ducan û çîyayî
Dil di dev de, wisa reben
Mirov tînê tobê
Tenha, tenha bûn dem
Berbangek bê qisûr û tezî-rût bû.
Nihêrî; ji sî û sêyan yek
Di zik de valahîya giran a birçîbûnê
Por û rih bihostek,
Di pêsîrê de spî,
Nihêrî mêrxasek dest girêdaye
Dil dojeh
Geh li kêrgûya belengaz
Geh li pişt xwe.
Filînta wî ya delal hate bîra wî,
A ku di bin balîfa wî de xeyidîye,
Hat bîra wî canîya ku ji deşta Herranê anîbû
Bijû bi morîye hişîn,
Enîbeş
Sê pehnî spî,
Beza wî tolaz, reqsok,
Mehîna kumêt û seklawî.
Çawa firîyabûn li ber Xozatê!
Niha, aha bêçar û girêdayî,
Aha, li paş wî lûleyek sar nebûya
Dikaribû xwe bisiparta bilindahîyan…
Ev çîya, çîyayên bira, qedirzan bûn,
Pêşî xwedê, van destan mirov nade fedîkirin,
Van destên hoste ku,
Arîya cixara pêketî,
Zimanê margîskê
En ku li ber tavê wekî çetel diçûrise
Bi gula yekemîn difirand…
Ev çav, tu carî neketin dafikan
Van çavên wî yên ku,
Qîyameta gelîyên li benda aşîtan,
Xayîntîya nermok û bi berf
A hendefan,
Ji berê de dizanibû …
Bêçare
Ew ê bihata kuştin
Ferman hatibû dayin,
Êdi bila çavên wî marûmorên kor,
Dilê wi, teyrên berata bixwara...
3
Hatime kuştin
Di dema nimêja sibê de
Li gelîyekî xip û xalî yên çîyan
Vedizelim
Di nava xwînê de û dip û dirêj...
Hatime kuştin
Xewnen min, ji şevan tarîtir
Kesekî ji xêrê re şîrove ki dernakeve
Canê min distînin, bê ecel
Nikarim di pirtûkan de bi cih bikim
Paşakî şîfre daye
Hatime kuştin bê dad û bê pirs.
Kirîvo, eynî wiha binivise rewşa min
Dibê ku wekî qilûlik zanîn
Ev ne çiçikên gulî ne
Guleyên domdomê ne
Ên ku wesle-wesle di devê min da...
4
Fermana kuştinê bi cih anîn,
Mija hêşin a çîyan
Û bayê sibê yê tevlixew
Di xwînê da lewitandin.
Dû ra li wir tifing daçikandin
Hêdî-hêdî li paşilên me
Sekirin,
Serûbinkirin.
Şutika min a sor ji qumaşe kîrmanşah ê,
Tizbî û qutîya min girtin û çûn
Hemû jî dîyarî bûn ji warên Ecem...
Kirîvê hevin , birayên hevin em, em bi xwîne hev ra girêdayîne
Bi gund û êl ên himber va
Bi sedan sala me qîz danên hev û qîz ji hev girtine,
Ciranên hevin em rû bi rû
Tev li hev dibin mirîşkên me
Ji nezanîyê nîne,
Ji xizanîyê
Em dilgerm nebûne li pasportê
Ewê tewana sebebê qetla me
Êdi navê me derdikeve bi keleşîyê,
Mişextvanîye,
Rêbirîye,
Xayînîyê...
Kirîvo, eynî wiha binivisîne rewşa min
Dibê ku qilûlik werê zanîn
Çiçikên gul nînê
Gulleyên domdomê ye
Ên ku wesle-wesle di devê min da...
5
Lêxin lawo,
Lêxin ,
Ez bi hêsanî namirim.
Di kuçik da bûyê arî tirafa min,
Di hundirê min da gotinên min heye
Ji rewşzanan ra.
Bavê min çavên xwe dan li ber Rihayê
Û sê birayên xwe jî
Sê serwîyên nazenîn,
Sê perçên çîya ku hîn ji emrê xwe têrnebuyi.
Ji bircan, ji qûçan, ji minaran
Kirîv, meriv û Zaroyên çîyan
Dema ku li hember dorpêçkirina Fransiz şer dikirin.
Xalê min ê piçûk Nezif
Ku hîn simêla wî nû derketî,
Cindî,
Sivik
Siwarekî baş bû
Gotîye lêxin birano
Roja namûsê ye
Û hespa xwe rakirîye ser pîyan.
Kirîvo, eynî wiha binivisîne rewşa min
Dibê ku qilûlik werê zanîn
Çiçikên gul nîn e
Gulleyên domdomê ye
Ên ku wesle-wesle di devê min da...