Eser Çetîn
Dema êşa kincan zêde be, ew kes di jiyana xwe de pir nebaş dibin. Hin kes ew qas êşê dikêşin ku ji ber wê ne tenê zikê wan, heman demê de serê wan dêşe, dilê wan li hev dikeve, vedireşin.
Bi taybetî di nava gelên zêde pêş neketine de ev mijar pir nayê ziman. An jî di nava civakê de bi awayekî veşartî û tenê di nava jinan de tê axaftin. Mixabin pirî caran wekî tiştekî eyb be û mirov ji ber fedî beke tê dîtin. Lê hewce ye em vê şaşiyê ji holê rakin. Ji ber vê jî ez dixwazim ev mijar jî normalîze bibe û zilam jî vê mijarê baş bizanibin ku bikaribin ji halê jinê, ji êşa wê fêm bike û bikaribe xweştir nêzikî vê mijarê bibe.
Berî ez qala êşa kincan bikim hewce ye ez qala ketina kincan bikim. Di kurdî de ji bo Menstrual Sîklusê Ketina Kincan, Ketina Cilan, Serê Mehê, Bênimêjî û hwd… tê gotin lê ezê wekî ketina kincan qal bikim.
Di binê kontrola hormonan de hin guherîn di laş de çêdibin. Di jinan de jî bi hişyarkirina hormonên wekî FSH, LH ku ji Hîpofîzê (navendek girîng di mejî de ku metabolîzmaya hormonan bi rê ve dibe) tê pijiqandin di hêkdankan de çêkirina Ostrogen û Progesteronê çêdibe. Di vê Periyod û siklûsê de bi guherînên van hormonan jin dikevin kincan û ev periyod kêm zêde 28 rojan berdewam dike. Hefteyekê kêm an jî zêde jî dikare bibe. Yanê ji 21 rojan heta 35 rojan ketina kincan tiştekî asayî û normal e. Ji aliyê derûnî bigire wekî derketina pizikan, bi wendakirina xwînê re bêqawetî, bêhalî, kêmxwînî, êşa kincan û hwd… gazin û nîşan di jinan de tên dîtin. Ez bi taybetî dixwazim qala êşa kincan û ji bo tedaviya wê, li ser tiştên ji bo êşa kincan dikare bibe alîkar hin tiştan bibêjim.
Dema jin dikevin kincan bi navê Prostaglandin madeyek tê pijiqandin û ev made jî malzarokê (uterus, rahim) dişidîne ku wê xwîna kincan bavêje derve. Dema şidandina masûlke û kasên malzarokê jî êş çêdibe. Bi piranî ev Prostaglandin rojekê bilind dimîne û êşa kincan bi piranî roja ewilî çêdibe û hêdî hêdî bi kêmbûna vê madeyê ya di nava xwînê de jî êşa kincan kêm dibe. Lê mixabin wekî pir tiştan di vê mijarê de jî her kes ne wekî hev in û di hin jinan de ev rewş dirêjtir dajo û asta madeya Prostaglandinê dereng dikeve. Loma jî êşa hin jinan bêtir dibe û berdewam dike.
Ez naxwazim bi hûrgiliyan mijarê zêde termînolojîk û giran bikim. Loma jî bi kurt û kurmancî pê de diherim. Dema êşa kincan zêde be ew kes di jiyana xwe de pir nebaş dibin. Hin kes ew qas êşê dikêşin ku ji ber wê ne tenê zikê wan ê biçûk di heman demê de serê wan jî dêşe, dilê wan li hev dikeve, vedireşin, bêhal dibin, moral û motîvasyon bi wan re namîne, nikarin razên û hwd… bi hin dermanan êşbir ev êşa kincan dikare derbas bibe. Lê êşa ku ji 3 rojan zêdetir ajot divê mirov hişyar bike û ew kes herin cem doktorê jinan, jînekolog.
Çend pêşniyarên ji bo kêmkirina êşa kincan;