Rojek berî giştpirsîya (referanduma) başurê Kurdistan, ango 24.09.2017 li Almanya hilbijartinên parlamenta federal bi rêve diçin.
Di vê gotarêde dixwazim çend zanyarî li ser hilbijartinên Almanya Federal bidim we. Lewra êdî Almanya wekî berê ji Kurdistanê ne pirr dûr e. Di van salên dawî de bi deh, na bi sedhezaran Kurd hatin Almanya. Her çiqas di salên 60î de hinek Kurd wek karkerên ``Tirk`` hatin jî, îro pirranîya Kurdan wek penaber ji ber zilma dagirkerên Kurdistanê, ango Îran, Îraq, Tirkî u Surî hatine. Ev hejmar îro gîhajtîye 500.000 u muhtemelen jê derbas buye. Dema behsa Almanya dibe, mirov dibêje qey behsa herêmek Kurdistanê tête kirin.
Qismek ji Kurdan bûne hemwelatîyên Almanya, qismek ji wan hemwelatîya komara ji hatine parastine, ango hemwelatîyên Tirkî, Îran, Îrak an Surîyê ne. Hinek hem hemwaltîyê Almanya ne, hem hemwelatîyê komarên ku jê hatin, ango duhem welatî ne. Qismek jî hîn penaber in u hinek bê hemwelatîne.
Ev Kurd pêk tên ji Kurmanc, Soran, Zaza, Hewramî, Lekî, Kirmanşanî, Feylî, u Şêxbizini.
Ji hêla olve cuda cuda ne. Kurdên misilman (sunnî u şîe), Elewî, Êzdî, Kakeyî dijîn li Almanya. Gelo li vir Kurdên şebek jî hene, nizanim.
Bi dehhezaran, belkî 200.000/250.000 u zêdetir Kurd bûne hemwelatîyên Almanya. Wate, mafên wan yên beşdarbûna hemû hilbijartinan heye, hem wek namzed hem jî wek helbijêr. Xweş ba, bi hijmara girseyî lobîyek baş kanîbana ava bikirana. Lê mixabin, çendîn sebeb ji vê re bûne tengasî. Rola partîyên Kurdistanî di vir de gelekî mezin e. Ji sîyaseteke Kurdistanî sîyaseteke partîparêzî dihat kirin. Ferqa şîweyan heman şîweaxev nezîkî hev dike u ji axevvanê şîweyên din dur dixe. Kî çi dibêje bila bêje, hîna jî heman olparêz xwe nêzîkî hev, lê ji endamên olên din dur digrin. Ango em jî di nava xwe de gettoyan di afirînin. Mixabim, gellek kes ne xudan agahîyên sîstema hilbijartinên Almanya ne, u beşdarî hilbijartinan jî nabin.
Di vê nivîsêde dixwazim hinekî behsa sîstema hilbijartinên Almanya bikim.
SÎSTEMA ALMANYA U HILBIJARTINAN
Almanya, welatekî federalîye. 16 herêmên federal hene. Her herêm xudan qanunekî bingehîn/destur e. Gorî destura xwe her herêm xudan parlamentoya xwe ye.
Gorî vê sîstema federalî di demên cuda cuda hilbijartinên bona parlamentoyên herêmî (Landtagswahl) u bona parlamentoya navendî (Bundestagswahl) bi rêve diçin.
Bêyî van her du cure hilbijartin, hilbijartinên mehellî (Komunalwahl), ango meclîsên beledîyan heye. Biyanîyên ne hemwaltîyên Almanya ne, nikanin di hilbijartinên parlamenta federalî, parlamenta herêmî u hilbijartinên mehellî de beşdar bin. Lê li gel meclîsên beledîyan li ser daxwazê dikane meclîsa biyanîyan(Ausländerbeirat) jî were avakirin. Biyanî dikan he bibin berbijer hem beşdarî vê hilbijartinê bike.
Her hemwelatîyekî Almanya, yê 18 salî u ber bi jor be dikane hilbijêre u were hilbijartin.
Gorî zanyarîyên serokatîya karubarên hilbijartinan li Almanya 61 milyon u 900.000 mafdarê hilbijartinan heye. Ji wan 31,7 milyon jin in, u 29,8 milyon ji zilam in.
Serokatîya karubarên hilbijartinan di demek maqul de berî hilbijartinan qertên hilbijartinê bo dengdêran bi rêve dike. Roja hilbijartinan li cihê sindoqan dengdêr vê qertê pişan dide u du lîstan digre, ango lîsta partîyan u lîsta namzedan.
(Bêyî van hilbijartinan, hilbijartinên parlamenta Yekîtîya Ewrupa jî heye.)
DENGÊ MAFDARAN DI HILBIJARTINAN DE
Her kesek xudan du dengan e.
Dengdêr dikane dengekî bide lîsta partîyekê. Yanî ev deng diçe rêjeya partîyê. Her partiyek divê kêmtirin 5 ji 100 (5%) ji dengan li ser xwe tomar bike, da ku kanibe namzedên xwe bixe parlamentoyê.
Dengdêr dikane dengekî jî bide namzedan, ango şexsan. Heke ev kes jimarek deng bi ser xwe tomar bike, ya ku bona hilbijartina wî ya bo parlamente bes be, ew kes bêyî di nav lîsta partîyekêde be, dikane were hilbijartin. Egera, ango şertê 5 ji 100 (5%) bona van namzedana ne îcbarî ye.
HILBIJARTINA 2017
Hilbijartinên parlamenta federal (Bundestag) her çar salan cerekê bi rêve diçe. Bes di demên awarte de, mesela parlament ji ber sedemên cuda cuda were betal kirin, hilbijartin dikan berî çar salan jî werde li darxistin.
Hilbijartinên îsal roja yekşemê, 24.09.2017an de ye.
PARTÎYÊN BEŞDARÎ VÊ HILBIJARTINÊ DIBIN
Di hilbijartinan îsal (2017) 48 partî u sazîyên wek partî hatine naskirin beşdar dibin.
CDU=Christlich Demokratische Union (Yekîtîya Mesîhîyên Dimuqrat)
Partîyek muhafazakar e. Seroka wê Angela Merkel e.
Angela Merkel, vêga serokwezîra Almanya ye.
Di vê hilbijartinê de namzeda serokwezîrîyê ye.
Rêjaya piştgiran, gorî rapirsîyên dawî teqrîben ji sedî 43/44 e (bi CSU re).
Seroka vê partîyê Angela Merke e. Weke tê zanîn, Angela Merkel vê gavê
serokwezîra Almanya Federal e.
Di Parlamenta federal de cîgir in.
CSU=Christlich Soziale Union (Yekîtîya Civakîya Mesîhîyan)
Partîyek muhafazakar e. Serokê vê partîyê Horst Seehofer e.
Horst Seehofer sorokwezîrê herêma Bayern e.
Ev partî bes li herêma Bawarîa (Bayern) beşdarî hilbijartinan dibe.
Di hilbijartinên federalî bo parlamentoya navendî hevkarî bi CDU re dike u
wek fraksîyona CDU/CSU tevdigere. Yanî bi serê xwe li hemu eyalêtên Almanya
beşdarî hilbijartinan nabe.
Hew li herêma Bawarîa (Bayern) dikeve hilbijartinan. CDU jî li Bayern nakeve hilbijartinan. Her du partî (CDU/CSU) piştî hilbijartinan di parlamenta federal de
wek fraksîyonek tevdigerin.CSU li ser navê partîya xwe gorî rêjeya bi dest xistîye,
palamenteran dişîne parlamenta federal.
Di Parlamenta federal de cîgir in.
SPD=Sozialdemokratische Partei Deutschlands (Partîya Dimuqrata Civakî ya Almanya)
Partîyek sosyal dimuqrat e.
Serokê wê Martîn Schulz e. Martîn Schulz di heman demê de namzedê
serokwezîrîyê ye.
DIE LINKE= (PARTÎYA) ÇEP
Ev partî xwe wek mîrata çepgirên Almanya dibîne.
Du serokên partîyê hene. Yek ji wan, Katja Kipping,jin, yê din, Bernd Riexinger,
peya ye.
Di Parlamenta federal de cîgir in.
BÜNDNIS 90-DIE GRÜNEN=PARTÎYA KESK (SEWZEKAN)
Ev partî wek partîyek xwezaparêz u tevgera dijî çekên atomî derçu.
Du serokên partîyê hene. Yek ji wan, Simone Peter, jin e. Yê din, Cem Özdemîr,
peya ye, bi esil Turk e.
Di Parlamenta federal de cîgir in.
FDP= FREIE DEMOKRATISCHE PARTEI (PARTÎYA DIMUQRATA AZAD)
Ev partî xwe wek partîyek lîberal bi nav dike u bazara vekirî u azad diparêze.
Serokê wê Christian Lindner e.
DKP =Deutsche Kommunistische Partei Deutschlands (Partîya Komunîst a Almanya)
MLPD=Marxîstisch_Leninistische Partei Deutschlands (Partîya Marksî_Lenînî ya Almanya)
AFD =ALTERNATIVE FÛR DEUTSCHLAND (ALTERNATÎV BO ALMANYA)
Ev partî li ser bingeha dijminatîya biyanîyan u bi nerrînek nêzî faşîstî ava buye.
Di nav wê de gellek dilxwazên nazîyan, (dilxwazên faşîzma serdema Hîtler) , hene.
Gellek nîjadperest u dijberê Yekîtîya Ewropaye.
NPD=NATIONALDEMOKRATISCHE PARTEI DEUTSCHLANDS
(PARTîYA DIMUQRATÎKA NETEWÎ YA ALMANYA)
Partîyek nîjadperest u faşîst e. Gellek dilxwazên sîstema nazîyan di nav vê partîyê
de cih girtine.
Freie Wähler= Dengdêrên Azad
Pirranî mehellî ne u çend parlamentên herêmî de cihgirin.
Bêyî partîyên naskiri, wek yên jor, hinek partîyên kêmnaskirî jî ev in:
(Ji ber ku ti wateya van partîyan nîn e, min pêwist nedît agahî li ser wan binivîsînim.)
1.Allianz für Menschenrechte, Tier- und Naturschutz (Tierschutzallianz)
2.Die Violetten; für spirituelle Politik (DIE VIOLETTEN)
3.Magdeburger Gartenpartei; ökologisch, sozial und ökonomisch (MG)
4.DIE RECHTE (DIE RECHTE)
5.Die GERADE Partei (DGP)
6.DEUTSCHE KONSERVATIVE (Deutsche Konservative)
7.UNABHÄNGIGE für bürgernahe Demokratie (UNABHÄNGIGE)
8.Bürgerrechtsbewegung Solidarität (BüSo)
9.PARTEI MENSCH UMWELT TIERSCHUTZ (Tierschutzpartei)
10.Partei für Arbeit, Rechtsstaat, Tierschutz, Elitenförderung und basisdemokratische Initiative (Die PARTEI)
11.Bergpartei, die überpartei; ökoanarchistisch-realdadaistisches sammelbecken
12.Bayernpartei (BP)
13.Menschliche Welt; für das Wohl und Glücklich-Sein aller (MENSCHLICHE WELT)
14.Transhumane Partei Deutschland (TPD)
15.Ökologisch-Demokratische Partei (ÖDP)
16.Deutsche Mitte; Politik geht anders… (DM)
17.Feministische Partei DIE FRAUEN (DIE FRAUEN)
18.Familien-Partei Deutschlands (FAMILIE)
19.DEMOKRATIE IN BEWEGUNG (DiB)
20.Ab jetzt-Demokratie durch Volksabstimmung; Politik für die Menschen (Volksabstimmung)
21.Partei der Humanisten (Die Humanisten)
22.Bündnis C - Christen für Deutschland (Bündnis C)
23.Bündnis Grundeinkommen; Die Grundeinkommenspartei (BGE)
24.V-Partei³ - Partei für Veränderung, Vegetarier und Veganer (V-Partei³)
25.Partei für Gesundheitsforschung (Gesundheitsforschung)
26.Jugend- und Entwicklungspartei Deutschlands (JED)
27.Die Urbane. Eine HipHop Partei (du.)
28.Neue Liberale – Die Sozialliberalen (keine Kurzbezeichnung)
29.DIE EINHEIT (DIE EINHEIT)
30.Allianz Deutscher Demokraten (keine Kurzbezeichnung)
31.DIE REPUBLIKANER (REP)
32.Piratenpartei Deutschland (PIRATEN)
33.Die Grauen – Für alle Generationen (Die Grauen)
34.Partei der Vernunft (PDV)
35.Deutsche Zentrumspartei - Älteste Partei Deutschlands gegründet 1870 (ZENTRUM)
36.Sozialistische Gleichheitspartei, Vierte Internationale (SGP)
37.Mieterpartei (MIETERPARTEI)
Her wisa ev partî u komik jî hene:
Bürgerbewegung pro Deutschland
PDV (Partei der Vernunft)
PBC (Partei Bibeltreuer Christen)
Bündnis für Innovation und Gerechtigkeit
BüSo (Bürgerrechtsbewegung Solidarität)
Feministische Partei DIE FRAUEN
Familien-Partei Deutschlands (FAMILIE)
Partei für Soziale Gleichheit (PSG)
Sozialistische Gleichheitspartei, Vierte Internationale (Kurzbezeichnung SGP)
Partei der Nichtwähler
Rentnerinnen- und Rentner-Partei
Deutsche Mitte (DM)
Bündnis Grundeinkommen (BGE)
Liberal-konservative Reformer (LKR)
Rentner Partei Deutschland (RENTNER)