Firat Cewerî
Piştî rêwîtîyeke dirêj, ez berdestê êvarê, li Banyasê, ji otobusê peya bûm. Banyas bajarekî xweş e, yek ji bajarên Sûrîyê yê herî xweş e. Bajar li kêleka deryayê hatîye avakirin. Bi awira pêşî piranîya şênîyên bajêr dewlemend dixuyin. Dibe jî mirov dewlemendîya wan di lixwekirin û otomobîlên wan de dibîne. Herçiqas şênîyên bajêr ereb jî bin, dîsan mirov peyayên bi çefî û egal û jinên sernuxumandî kêm dibîne. Li vî bajarê Sûrîyê yê nûjen, xanimeke kurd dima. Keça Salih Begê, dotmam û kevanîya Celadet Begê… Kaxeza navnîşana vê Xatûna han di destê min de bû û yên ku ez pêrgî wan dibûm, min navnîşana wê ji wan dipirsî. Gotineke pêşîyên me heye, dibêje “Mirov bi pirsê dihere Xursê”. Ez jî bi pirsê gihîştim ber avahîyekê, hebekî li ber derîyê avahîyê rawestîyam û min hêdî û bi heyecan li derî da. Ya ku ji min re derî vekir berdestka wê bû. Jinikê bi tirkîyeke osmanî, lê bi devoka çerkezan bixêrhatinî da min, çenteyê min ji destê min girt û ez birim odeya rûniştinê, ba Rewşen Xanimê. Rewşen Xanimê jî bi mêvanperwerîyeke kurdî û bi rûyekî bi ken bixêrhatinî da min û ez bi cih kirim.
Ez jî bi dilşahî rûniştim. Piştî kurtesohbetekê min çavên xwe li resimên li dîwêr gerandin. Resimên pêşî li ber çavên min ketin, resimê hersê biran; Sureya, Celadet û Kamûran Bedir-Xan bûn.
Piştî şîva êvarê min ji Rewşen Xanimê pirsî:
FIRAT CEWERÎ: Gelo tu ê bikaribî bi nîyeta kurtehevpeyvînekê xwe bidî naskirin?
REWŞEN BEDIR-XAN: Ez keça Salih Bedir-Xan û jina Celadet Alî Bedir-Xan im, got û jê pê ve tu tişt negot.
Ji xwe bes e jî. Kurdên navên Salih û Celadet Bedir-Xan nebihîstibin pir kêm in. An jî kurdên xwende û bîrewer yên haya wan ji Celadet Bedir-Xan û xebatên wî tunebin, çi bigire nîn in.
– Ê baş e, xebat û xwendina Rewşen Xanimê bi xwe çi ye û çi bû?
– Wekî kar, min mamostetîya zimanê erebî dikir û ez demekê jî midûrê dibistanê bûm. Erebîya min ji kurdî û tirkîya min çêtir bû û çêtir e jî. Ji ber vê yekê xebatên min yên rewşenbîrî jî bêtir bi zimanê erebî dibû. Min bêtir bi erebî dinivîsand û ji zimanên din werdigerande erebî. Min pirtûkek jî bi navê “Hin rûpel ji edebîyata kurdî” bi erebî, berpêşî xwendevanên ereb kirîye. Min carina jî hin bend di Hawarê de belav dikirin.
Gava ew bi kurdî dipeyivî wê hin zehmetî dikişand, ew carina di nav re bi min re bi tirkî dipeyivî; bi tirkîyeke pir xweş û bê kêmasî…
– Niha jî ez vê pirtûka han werdigerînim erebî. (Pirtûkek li ser Siltan Evdilhemîd bû).
– Ji bo çi ev pirtûk û ne yeka din?
– Weşanxaneyekê ev ji min xwestîye, bêtir vê bala wan kişandîye. Tu ya rastî bixwazî, bi wergerandina vê pirtûkê çend quruş pere jî digihîjin min.
Bivê nevê sohbeta me carina diçû dema rehmetîyê Celadet Beg û kovara Hawarê.
– Yadê, tu dikarî ji kerema xwe re bi kurtî behsa dema Hawarê bikî? Hawar li ku û çawan derdiket, yên zîrek ku tê de kar dikirin kî bûn?
– Çapxaneya Hawarê li malê bû. Yek ji mijûlîyên rehmetî yê sereke derxistina Hawarê bû. Min jî alîkarîya wî dikir. Piştî demekê, gava ez hînî rêzkirin û ambalajê bûm, kar hêsantir bû. Hingî Osman Sebrî û Qedrî Can jî li ba me diman, herdu jî pir jêhatî bûn. Dûre Îbrahîm hebû, ew bi rastî jî rewşenbîr bû. Osman Sebrî çar mehan li cem me mabû, hîn jî min nizanîbû ew Osman Sebrî ye. Wan Osman Sebrî, bi Hecî Husên bi min dabûn naskirin.
– Hin kes dibêjin kovara Hawarê bi alîkarîya fransizan derdiket, ma rast e?
– Na, ne rast e. Hawar ne bi alîkarîya fransizan, lê bi destûra wan derdiket. Ne bi tenê Hawar, her wisa Roja Nû jî bi destûra wan derdiket.
– Heke îro fransiz li vir bûna, wê rewşa kurdan çawan bûya?
– Wê rewşa kurdan her wilo bûya. Fransiz jî kolonyalîst in û yên em îro di bin destên wan jî de ne kolonyalîst in.
– Ma rast e ku armanca Celadet Beg avakirina Kurdistaneke monarşî bû?
– Kî vê bibêjin ew bêbextîyê li rehmetî dikin. Wî tu carî tiştekî wilo negotîye, ne jî daxwaz kirîye. Wî her digot, divê Kurdistan bi destê hemû kurdan bête ava kirin. Çi karker, çi gundî, çi mele, çi axa û beg hemû xwedîyê Kurdistanê ne. Armanca rehmetî Kurdistanek demokratîk û yekbûyî bû. Ji xwe Kurdistan yek e. A niha jî hin xort dibêjin em ji Kurdistana Tirkîyê, hin dibêjin em ji Kurdistana Îranê, hin dibêjin em ji Kurdistana Iraqê û hin jî dibêjin em ji Kurdistana Sûrîyê ne. Bi ya min ev ne rast e, şaş e. Kurdistan yek e û sînorên li Kurdistanê hatine kişandin ji derveyî îrada kurdan hatine kişandin. Ew sînorên emperyalîzmê ne.
– Ew Celadetê ku îro ji alîyê hemû kurdan ve tê hezkirin, gelo ji Rewşen Xanimê re çawan bû?
– Ew ne bi tenê mêrê min, lê ew her tiştê min bû. Ew bavê min, birayê min, hevalê min,mamostayê min bû. Ez jî yek ji wan kurda me ku îro kêmasîya nebûna wî dikişînim.
– Windabûna vî peyayê bi rûmet çi tesîr li jîyana te kir, ev trajedî çawan çêbû?
– Mirina wî ez mehû kirim, dinya bi ser min de hilweşand. Mesûlîyeteke sîyasî, civakî û aborî di stûyê min de hişt. Ji xwe dawîhatina jîyana wî ya bi trajedî jî, ji bo başkirin û hebekî bipêşdexistina aborîya xwe bû. Lê nebû, ew kar bû sedema mirina wî.
– Çi bû ya ku bû sedema mirina wî?
– Tacirî, pembo… Em gelekî destteng bûbûn. Ji ber vê yekê rehmetî rabû zevîyên hevalekî xwe bi nîvî çand, kire pembo. Ji ber kêmbûna avê, wî dest bi kolandina bîrekê kir û navê bîra xwe jî kir “Bîra Qederê”. Wî bîra xwe bi destê xwe kola.
Piştî van gotinan Rewşen Xanimê demekê bêdeng ma, kûr kûr fikirî û cigarek vêxist. Wilo xuya bû ku wê hê jî ew bûyer ji bîr nekiribû. Min jî nexwest ez zêde bi dû sedemên ku çima “wî bîra xwe bi destên xwe kola” bikevim, min gotin dagerand ser tiştekî din:
– Çi ji xortên kurd yên li Ewrûpayê dikeve serê te? Ew dikarin çi bikin?
– Ger ew bibin yek, ew dikarin her tiştî bikin. Yekîtî, divê hûn yekîtîyekê di nav xwe de çêbikin. A niha bi dehan kovar û rojname derdikevin, çira? Ma ger hûn werin ba hev û sê-çar kovar û rojnameyên bi kalîte derxin, ne çêtir e?
Heya ku ez li ba wê bûm, wê ji min re got, got û got. Destê min ji vê mirova gotinxweş, zarşêrîn, zana û rewşenbîr nedibû. Di mêvandarîyeke kurt de wê ez hînî pir tiştan kirim, dîrokek ji min re got…
Banyas, 1987
Ji rojnameya Xwebûnê hatîye girtin