24ê temmuza 1923î de, bajarê Lozanî yê Swîsreyî de peymanêk amey îmzekerdiş. Bi na peymane, hetêk ra miletê Kurd konferansî de temsîl nêbi, hetêk ra zî qederê milletê Kurd ame tayinkerdene û milletê Kurd û welatê ey Kurdistan mîyanê tarîxî de reya diyîne ame perçekerdiş û parekerdiş.
Seke yeno zanayîş, 17ê gulana 1639î de, bi peymana Qesrî Şîrîn, ya ke mabênê Osmanî û Safewîyan de ame îmzekerdiş, Kurdistan bi di parçe. Bi Peymana Lozanî ke sey teyîdkerdişê Qesrî Şîrîn a, Kurd û Kurdistan na rey zî mabênê çar dewletan de ame parekerdiş û Kurdistan bi welatêko kolonî yê mîyandewletî. Bê îradeyê neteweya Kurd, xerîtaya herême newe ra amey xêzkerdene. Tarîxê seserrîya makûs yê neteweya Kurd yo ke ser bingehê perçebîyayîş û parekerdişî de form girewto, çi heyf ke hetanî ewro zî nêameyo bedilnayîş.
Seserra 20 û 21 de, erdê dinya ser de peymanêka emperyalîst û koloyalîste ya sey Peymana Lozanî nêameya ca. Bi Peymana Lozanî miletê Kurd û welatê ey Kurdistan çîne ameyo hesibnayîş, îradeyê înan binpay bîyo, heqê netewî û heta yê merdimayî zî binpay bîyo. Bi na peymane, hîmê komelê Kurd û Kurdistanî ameyo tehrîbkerdiş. Her çî ra ver rasterast mudaxeleyê pêvajoya netewebûyîna kurdan bûye. Sedemên bingehîn yên pirsgirêkên erdnîgarî, sîyasî, aborî, civakî, çandî û zimanî, perçebûn û dabeşbûna neteweya Kurd, bêgûman ev mudaxeleya navdewletî ye.
Mesulê nînan, tena dewletê kolonyalîst Tirkîya, Îran, Iraq û Sûriye nîyê. Dewletê
kolonyalîst yê hereme, dewletê kolonyalîst û empeyalîst yê dinya ke beşdarê Peymana Lozanî bîyê û yan zî bîyê terefê na peymane zî gunekar û mesûlê ney ê.
Peymana Lozanî peymana mîyandewletî ya û lazim o gorê pirensîb û hûqûqê mîyannetewî ra bêra şîrovekerdene. Coka zî, muhîmîya tekoşînê vera Peymana Lozanî ya sewîyeya mîyanneteweyî de, zede ra manîdar a. Bê gûman, warê raşteyê dîplomasî û huqûqê mîyandewletî de barêko zaf muhîm keweno ser milên dewleta federe ya Başûr, dîaspora Kurd, akademîsyenê ciwan yê kurd ke unîversîteyanê welatê rojawanî de wazenê. Semedê nê wazîfe û baran zî lazimtîya lobîyêka xurte ya semedê tekoşînê hûqûqê mîyanneteweyî, heto bîn ra lazimîya dîplomasîyêka koordînekerdî û bi istîqrar esta. Onca lazimîya xebatanê akademîkî yê bi ziwanê cîya esta.
Neteweya Kurd heta ewro Peymana Lozanî qebûl nêkerda, ewro zî qebûl nêkena. La na helweste bi sereyê xo qîm nêkena. Lazim o zincîrên koletîye miheqeq bêrê şiknayîş. Lazim o heme rêxistin û partîyê kurdistanî, dezgehê sivîlî û demokratîk roşnvîr û akademîsyenê kurdan, heme raşteyê tekoşînî de, raşteyê netewî û mîyannetewî de, çalakîyanê protestokerdişê serrgêra 100 serrîya Peymana Lozanî hadre bikê. Semedo ke peymana Lozanî bierzîyo çopê tarîxî, ganî ma pê rûhêkê seferberî bikewe mîyanê têkoşîn û hewldananê zaf hetî. Semedê ney wazîfe û xebatê dîaspora kurd zaf muhîm ê. Xebatê dîplomasî û yê lobîya kurdî, konferans û sempozyûmê mîyannetewî muhîm ê. Zîyaretkerdişê NY û dezgehanê bînan yê mîyandewletî de, tekoşînê huqûqî, prosesê protestokerdişî de çalakîyê bingehîn ê.
100 serrîya Peymanê Lozanî de, ma sey partî û hereketê kurdistanî û sey milletê Kurd, dinya rê newe ra eşkere û deklare kenê ke, ma Peymana Lozanî qebûl nêkenê. Ma venga ê dewletanê ke binê na peymane îmzeya înan esta û terefê na peymane yê dane ke, wa xo na xeletî û neheqîya tarîxî ra peyser biancê û heqê dewletbîyayîşê miletê kurd qebûl bikê.
24ê tîrmeha 2023
- Hereketa Demokratîke ya Kurdistanî (TDK-TEVGER)
- Partîya Azadîya Kurdistanî (PAK)